لانگ مارچ در جهت سقوط - علی آباد جدید

ماجرا از این قرار است که وقتی پنجشنبه9 اردیبهشت، موشک لانگ مارچ 5بی چین توانست قطعه مهم تیان هه برای تکمیل ایستگاه فضایی اختصاصی چین را در فضا با موفقیت به مدار زمین ببرد به دلایل فنی، کمی تا ارتفاع مداری بیشتر از آنچه برایش محاسبه و معین شده بود، صعود کرد و درنتیجه حالا از کنترل خارج شده و در موقعیت امن، بدون سکنه و از پیش معین شده برای این پرتابگر سقوط نخواهد نمود.

این غول 21تنی که حدود 30متر طول دارد با سرعتی نزدیک به 27هزار کیلومتر بر ساعت در مدار کم ارتفاع و به صورت چرخشی و پایین فراینده در حال نزدیک شدن به لایه های پایین تر جو زمین است و تقریبا هر 90دقیقه یک بار به دور کره زمین می چرخد.

این در حالی است که در 30سال گذشته هیچ زباله فضایی با جرم بیش از 10تن در مدار زمین نبوده است تا به شکل چنین کنترل نشده وارد جو زمین شود.

اکنون نگرانی اصلی این است که با برخورد این موشک عظیم سرگردان به جو زمین طی روزهای آینده، قرار است بارانی از بقایای فولادی این فضاپیما بر سر ساکنان احتمالی کدام ناحیه از زمین آوار شود؟!

در شرایطی که هر یک از ما با شنیدن این خبر می پرسیم چقدر محتمل است بقایای پرتابگر فضایی چینی بر سر ما ببارد، کارشناسان فضایی می گویند سپر محافظتی زمین که همان جو است تا حد زیادی ما را از برخورد این غول عظیم با زمین حفظ خواهد نمود. خبر خوب این است که اصولا بخش عمده زباله های فضایی در برخورد با جو زمین می سوزند و از بین می فرایند.

بااین حال بخشی که از مواد مقاوم در برابر حرارت ساخته و عمدتا تشکیل شده از قطعات فولادی و مخازن تیتانیومی است، احتمالا پس از برخورد با جو زمین تکه تکه خواهد شد و در ناحیه ای به وسعت بیش از 150کیلومترمربع سقوط خواهد نمود.

در صورتی که این قطعات به خانه ها و مراکز پرجمعیت برخورد کند احتمال بروز فجایع عظیمی وجود دارد.

چه مناطقی بیشتر در خطرند؟

محاسبات فعلی کارشناسان فضایی تا لحظه تنظیم این نوشتار نشان می دهد مدار چرخش بقایای موشک لانگ مارچ 5بی در نیمکره شمالی از فراز شهرهای نیویورک، مادرید و پکن و در نیمکره جنوبی از پایین کشور شیلی و شهر ولینگتون در نیوزیلند عبور می نماید.

هسته مرکزی این فضاپیما تا چهارشنبه گذشته تقریبا هر 90دقیقه زمین را با سرعت 27هزارو600کیلومتر بر ساعت دور می زده و کمتر از 190کیلومتر از سطح زمین ارتفاع دارد. خبر خوب دیگر این که بیشتر از 70درصد مساحت زمین را اقیانوس ها و دریاها پوشانده اند و ازاین رو بیشتر کارشناسان امیدوارند خوش اقبال باشیم و این قطعات بر سر ساکنان شهر و روستای خاصی نریزد.

بااین حال خبر بد این است که رصدهای منجمان آماتوری که قطعات زباله های فضایی را با تلسکوپ ردیابی می نمایند، نشان می دهد بقایای لانگ مارچ 5بی لرزان است و همین امر محاسبات مداری و پیش بینی محل سقوط آن را فعلا پیچیده و تا حدودی ناممکن نموده است،جدا از این که اصولا اطلاعات زیادی درباره این پرتابگر فضایی چینی در اختیار نیست تا کار محاسبه مربوط به ویژگی های مدار آن را آسان تر کند.با توجه به سرعت بالای این جرم فضایی، بروز هرگونه تغییر کوچکی در زاویه گردش شان به دور زمین می تواند محل سقوط آن را صدها و بلکه هزاران کیلومتر تغییر دهد. محاسبات فعلی حاکی از این است که برخورد بقایای این موشک با زمین به زودی و حدود روز دوشنبه 20اردیبهشت1400 و درنهایت با اختلاف یک یا دو روز رخ بدهد.

پارسال ساحل عاج آسیب دید

این اولین بار نیست که شاهد پرتاب کنترل نشده این پرتابگر فضایی چینی بوده ایم. در بهار سال گذشته نیز پس از اولین ارسال این پرتابگر و رسیدنش به مدار زمین، شش روز بعد در بازگشتی کنترل نشده، از فراز اقیانوس اطلس وارد جو شد.

کارشناسان آمریکایی آن موقع گفته بودند اگر این اتفاق 15تا 30دقیقه رخ می داد، بقایای این موشک ممکن بود به خاک ایالات متحده اصابت کند و در این صورت چنین اتفاقی مسلما پیامدهای انسانی، سیاسی و نظامی خاصی می توانست داشته باشد. اما بدنه تکه تکه آن موشک به شکل بارشی از قطعات فلزی عظیم به زمین ها و ساختمان های اطراف ساحل عاج آسیب رساند. هرچند خوشبختانه در این حادثه به کسی آسیب نرسید.

خبر بد دیگر این که چین تصمیم گرفته ایستگاه فضایی اختصاصی خودش را به نام تیان هه به معنای هماهنگی آسمان ها (Harmony of the Heavens) تا سال 2022 تکمیل کند.

این ایستگاه شش قطعه عظیم خواهد داشت و دارای یک محل اتصال به ماهواره های چینی مانند تلسکوپ فضایی چین خواهد بود.

به این ترتیب پرتابگرهای بیشتری را برای انتقال اجزای این ایستگاه با پرتابگر لانگ مارچ 5بی که در حال حاضر عظیم ترین و اصلی ترین پرتابگر فضایی این کشور است راهی فضا خواهد نمود.

اگر قرار باشد هر بار پس از پرتاب منتظر خبر سقوط کنترل نشده این پرتابگرها به زمین باشیم، مسلما چنین شرایطی، وضعی قابل تحمل برای جامعه دنیای نخواهد بود و معین نیست در صورت بروز فاجعه ای مرگبار،پاسخ چین به مردم و کشورهای خسارت دیده چیست.

چرا پرتابگرهای فضایی سقوط می نمایند؟

پرتابگرهای فضایی به صورت سنتی یک بارمصرف هستند، محموله خود را به مدار می برند و پس از رساندن فضاپیما به سرعت موردنظر و از پیش معین شده برای غلبه بر جاذبه زمین، اجزای مرحله اول و دوم آنها در فرآیندی کنترل شده و از قبل محاسبه شده به جو زمین برمی شود و در ناحیه ای امن و خالی از سکنه در خشکی یا اقیانوس سقوط می نماید.

مثلا در پرتاب اخیر ماهواره هایی که در کشورمان ساخته شد و از پایگاه فضایی امام خمینی (ره) در کویر سمنان پرتاب ماهواره بر انجام شد، اجزای پرتابگرها پس از پرتاب در مناطق بی سکنه بیابان لوت یا در اقیانوس هند سقوط کرد و آسیبی به جایی یا کسی وارد نشد.

این فرآیند در سال های اخیر با بلندپروازی هایی که ایلان ماسک و مهندسانش در شرکت فضایی اسپیس ایکس داشته اند در حال تحول است و حالا ما شاهد پرتاب فضاپیماهایی هستیم که موشک های پرتابگر آن در فرآیندی بسیار پیچیده و در مرزهای دانش مهندسی می تواند به صورت عمودی در مکان های فرود از قبل معین شده با دقتی خیره نماینده فرود بیاید و پس از بازسازی و تعمیرات تخصصی دوباره آماده پرتاب شود.

همین فناوری است که باعث شده اکنون نام اسپیس ایکس در حوزه فضایی بر سر زبان ها بیفتد، از رقبای تجاری مطرحی همچون بلو اوریجین، لاکهید مارتین و ... پیشی بگیرد و پروژه اعزام فضانوردان ناسا را به ایستگاه فضایی بین المللی از آن خود کند.

بااین حال تا تثبیت این فناوری و رواج پرتابگرهای چند بار مصرف به عنوان شیوه ای برای پرتاب محموله های فضایی در دیگر سازمان های فضایی دولتی و خصوصی دنیا به نظر می رسد سال ها فاصله داریم.

ازاین رو باید گفت پرتاب اخیر موشک چینی لانگ مارچ 5 بی نیز به شیوه مرسوم در دیگر پرتاب های فضایی رخ داده اما بروز اشکال در محاسبات و راهنمایی پرتاب منجر به بروز این اتفاق و سقوط کنترل نشده و خطرناک این فضاپیما شده است.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش / روزنامه خبرنگاران