چرا همیشه در نقشه ها، جهت شمال در بالای صفحه است؟! - علی آباد جدید

در سال 1979، استوآرت مک آرتور استرالیایی، نقشه کره زمین را در مقیاس جهانی البته در نسخه اصلاح شده اش منتشر نمود، دقیقا همین نقشه هایی که هم اکنون ما در پیش روی خود داریم! دراین نقشه جهانی نو، چالش های بسیار و تغییراتی بسیار بیشتر نسبت به توپوگرافی و تغییرات زمین به نقش درآمده بود.

آرتور نقشه نو را نزولی و چالشی توصیف کرد. در نقشه نو به صورت واضح تغییراتی درباره اروپا مشاهده می شد که خود یک مورد چالشی مطرح می شد.

اما شاید پس از این اصلاح بود که مردم به این سوال رسیدند که واقعا چرا از دید بصری، بیشتر نقشه های مدرن جهان به گونه ای ترسیم می شوند که شمال در بالای کره و جنوب در پایین صفحه است؟ اگر این جایگذاری ها قراردادی هستند، چرا به این صورت هستند؟

بگذارید در ابتدا صادقانه به شما بگوییم که هیچ جواب واضح و مرجعی در این زمینه وجود ندارد و کسی نمی تواند با توجه به یک پاسخ واحد و قطعی به شما پاسخ گوید.

در ادامه این متن حتما اشاره خواهیم کرد که در دوره های مختلف و زمان های متفاوت و شاید متوالی، بسیاری از جهات مختلف در بالای صفحه قرار گرفته اند و در زمان های اخیر است که که نقشه های جهان به گونه ای ترسیم می شوند که شمال در بالای صفحه و جنوب در پایین صفحه و کره نمایشی زمین قرار می گیرند و از آن زمان تا به الان همینگونه مانده است.

در طول تاریخ نشان داده شده است که نقشه ها عمدتا از طریق افرادی که آن ها را ساخته و یا طراحی کرده اند شکل می گیرند و تحت تاثیر عقاید و تفکرات آنان است.

از نظر کارشناسان، مردم از گذشته تمایل به بالا بودن چه از نظر معنوی و چه از نظر مادی و فیزیکی بوده اند و این امر به نگارش و طراحی نقشه ها هم تسری پیدا کرده است.

در واقع تمایل قرار دادن خود در بالا در طراحی نقشه های جغرافیایی نیز نقش داشته است. برای مثال می گوییم؛ نقشه های اولیه ای که به دست مصریان ترسیم شده است اینگونه است که مصر در بالا و چین در جنوبی ترین قسمت تصویر قرار گرفته است و به طور معمول اروپا هم در قسمت شرقی نقشه قرار گرفته است.

به نظر می رسد که اولین قطب نماهای مغناطیسی جهان از طریق چینی ها با سنگ درست و اختراع شدند.

این قطب نماهای مغناطیسی بیشتر جهت گیری به سمت شمال داشتند و جنوب را کمتر نشان می دادند اما این نمی تواند شاخص باشد زیرا سوزن مغناطیسی این قطب نما با توجه به عوامل مختلفی به سمت شمال تمایل می یابد.

پا را فراتر از قطب نماهای چینی می گذاریم، نقشه هایی که پس از اختراع قطب نماها در دسترس انسان ها قرار گرفت، در انواع گوناگون بودند که همانطور که گفتیم تنها ساختار و سلیقه های انسانی آن ها را شکل می داد.

بعضی از نقشه ها به روش های قدیمی اروپایی، قاره اروپا را در شرق و یا بالای تصویر قرار می دادند.

البته این جانمایی ها به صورت صد در صد تحت تاثیر تمایلات و سلایق انسانی و یا شخص نگارنده نبود و بی شک قطب نماها هم در آن تاثیر داشتند ولی به هر حال نمی توان نقش پر رنگ انسان ها را در ترسیم آن نادیده انگاشت.

یکی دیگر از عواملی که بر روی ترسیم و جهت گیری نقشه ها تاثیر گذاشت، ایده ای به نام گتروم بر روی افکار و عقاید بطلمیووس بود.

بطلیمیوس یکی از اخترشناسان و فیلسوفان معروف است که در اسکندریه زندگی می کرده است. بطلمیوس تحت تاثیر اندیشه گتروم نقشه ها را منظم می ساخت و با استفاده از این شیوه، خطوط طول و عرض جغرافیایی را سامان می بخشید.

جانمایی های جغرافیایی او و نقشه های حاصل کارش در سال های پس از مرگ او تبدیل به یکی از منابع الهام نگارنده های نقشه های جغرافیایی شد. در قرن های 15 و 16 میلادی، بیشترین تاثیر اندیشه های بطلمیوس را در نگارش نقشه ها می توانید به وضوح ببینید.

نقشه کشان اروپایی همانند گرادوس مرکاتور (Gerardus Mercator) از بسیاری از روش های بطلمیوس همانند جهت گیری و علی الخصوص جهت گیری شمالی استفاده نمودند.

در بالاتر درباره تاثیر تمایلات انسان ها در نقشه ها و جهت گیری هایشان را توضیح دادیم.

این که نگارنده های نقشه های جهان بر اساس یک فطرت ذاتی، مکان قرار گیری خود را در بالای نقشه تصویر می نمودند و عواملی این چنین جهت گیری قرار گرفتن شمال یا جنوب را در نقشه ها و کره های جغرافیایی نه به صورت صد در صد ولی به عنوان عاملی پر رنگ و تاثیرگذار معرفی نمودیم.

به این گونه نقشه ها، نقشه های اگزوژنتیک می گویند. این نام همانطور که از نامش برمی آید در یک واژه به همین ویژگی های ذکر شده اشاره می نماید.

ممکن است جواب این سوال ترکیب ساده ای از مواردی همانند سنت، تکنولوژی، سیاست و شانس باز گردد اما باز هم فلسفه اصلی این سوال باقی می ماند که اگر این مواد قراردادی و تاثیر پذیر هستند و سلایق انسانی نقشی پر رنگ ولی نه صد در صد دارند، با این حال چرا در نقشه های جغرافیایی شمال بالا و جنوب پایین است؟!

منبع:sporcle.com