نقد فیلم افق: یک حماسه آمریکایی؛ چگونه غرب تسخیر شد - علی آباد جدید

هشدار: در نقد فیلم افق: یک حماسه آمریکایی خطر لو رفتن داستان وجود دارد

سینمای وسترن فقط شامل یک دسته خاص نیست؛ بیشتر مخاطبان سینما این ژانر را با قصه ششلول بندهایی می شناسند که با ناملایمتی ها می جنگند و تا آخرین نفس در برابر دشمنان خود و تمدن می ایستند. در این میان دوئلی هم وجود دارد که معمولا گره نهایی را باز می نماید و قصه با آن خاتمه می پذیرد. اما سینمای وسترن بیش از این است و به دسته های مختلفی تقسیم می شود. بعضی از آن ها داستان ارتش شمال و جنوب را دل جنگ های داخلی و یا ارتش فاتح شمال را در برابر مردمان سرخ پوست تعریف می نمایند.

جان فورد چندتایی از برترین فیلم های این چنینی را ساخته که از میان آن ها می توان به فیلم هایی چون دختری با روبان زرد یا قلعه آپاچی نام برد که به فیلم های سواره نظامی فورد معروف هستند. گونه دیگری در بین فیلم های وسترن وجود دارد که داستان مردمان پیشرو را تعریف می نماید. همان مردمانی که از اروپا به آمریکا مهاجرت کردند و در آروزی دست یافتن به یک زندگی آزاد، درست در همان زمانی که هیچ تمدنی در غرب وجود نداشت، تکه زمینی در بیابان خریدند و مشغول زراعت شدند. این مردمان بعدها شهرهایی را به وجود آوردند که به شهرهای نمونه ای سینمای وسترن معروف شد.

در کنار همه این ها همان وسترن های معروف تر هم وجود دارند که به همان داستان قهرمانان ششلول بند می پردازند که با دلی پاک برای نجات شهری از دست بدویت جاری در قصه هر کاری می نمایند. نمونه های این سینما بسیار هستند و از فیلم های چون دلیجان یا جویندگان جان فورد تا فیلمی چون ریو براوو هوارد هاکس یا شین جرج استیونس را شامل می شوند. همه این فیلم های وسترن منتسب به آثار سنتی و کلاسیک این سینما هستند و با وسترن های اسپاگتی دهه 1960 میلادی که در اروپا و ایتالیا ساخته می شدند یا با وسترن های تتازهنظرطلبانه دهه هفتاد 1970 که سعی داشتند خوانش تازه ای از این ژانر ارائه دهند، تفاوت دارند.

حال کوین کاستنر همان طور که از نام فیلمش هم برمی آید به سراغ داستان های مختلفی رفته که همه این قصه های متفاوت را در دل خود جا داده است. از یک سو با داستان هفت تیرکش خوش قلبی طرف هستیم که کودک و زنی را از مرگ نجات می دهد و خودش را به خطر می اندازد، از سوی دیگر قصه مردمانی را می بینیم که برای رسیدن به یک زندگی آزادانه در تکاپو هستند تا خود را به منطقه ای دورافتاده برسانند و پایه های یک تمدن تازه را بنا گذارند. در آن سو هم قصه همیشگی خیانت و انتقام وجود دارد که یکی از داستان های همیشگی این سینما است. در کنار همه این ها پای سواره نظام ارتش شمال هم به عنوان نجات دهنده به میان می آید تا قصه به جنگ های داخلی هم ربط پیدا کند.

نکته این که در تمام این داستان های متفاوت یک درون مایه مشترک وجود دارد که آن هم جدال میان تمدن و بدویت است. در قصه ای نماد این تمدن مردمانی هستند که پایه های شهری را بنا می گذارند که افق نام دارد. در برابر آن ها نیروی بدوی سرخ پوست ها قرار گرفته است که به سلاخی آن ها مشغول هستند. اتفاقا برترین سکانس فیلم هم از تقابل این دو نیرو شکل می گیرد و نکته این که کوین کاستنر در سرتاسر این سکانس مانند آموزگار بزرگش یعنی جان فورد هیچ هویتی به این هجومیان نمی بخشد و آن ها را بدون چهره تصویر می نماید. برای درک این موضوع فقط کافی است به سکانس نبرد بین دلیجان نشینان با سرخ پوست ها در فیلم دلیجان جان فورد توجه کنید که او سرخ پوست ها را مانند یک باران رعدآسا و طوفان بر سر دلیجان آوار می نماید.

این جدال میان تمدن و بدویت در قصه دیگری به زندگی یک زن بدکاره می پردازد که از مردی با یک خوی وحشی انتقام می گیرد اما از بخت بدش آن مرد زنده می ماند و قصه این زن پای شخصیتی با بازی کوین کاستنر را هم به قصه باز می نماید که می توان او را در ادامه قهرمان قصه دانست. حال این مرد هفت تیرکش نماد و نگهبان همان تمدن تازه پا گرفته است و انتقام جویان نماد بدویت افسارگسیخته که به جز کشتن طرف مقابل به چیز دیگری فکر نمی نمایند. از این جا پای اسطوره های غرب وحشی هم به قصه باز می شود.

یکی از این اسطوره ها، اسطوره زن است. در سینمای وسترن وجود زن از وجود مرد اهمیت بیشتری دارد. چرا که در این دنیا مردانه آنچه که باعث دوام جامعه و شکل گیری تمدن می شود، زنان هستند. مردان آمده اند که فقط نگهبان این تمدن باشند و این زنان هستند که با تمایلشان به تشکیل زندگی و ساختن خانه و پناهگاه مرد وحشی را رام و او را آماده راه انداختن تمدن تازه ای می نمایند. پس کوین کاستنر باز هم به مانند بزرگان سینمای وسترن زنان را به هر شکلی که باشند، تکریم می نماید و به آن ها اعتباری بیش تز مردان می بخشد.

یکی از زنان کلیشه ای سینمای وسترن، زنان بدکاره خوش قلب هستند که عموما به مرد قصه دل می بازند. چنین زنانی در فیلم وجود دارند و زمانی پا به پای مردها به جنگ می روند. زنان کلیشه ای دیگر زنان خوش قلب اهل خانه و خانواده هستند که تمام مردان کوشش می نمایند به هر شکلی از آنان مراقبت نمایند. چنین زنی هم در این قصه وجود دارد و در یک کمپ نظامی دل مهم ترین فرد آن جا را از آن خود می نماید. شخصیت دیگر هم دختر همین زن است که نماد پاکی و معصومیت در فیلم است. او یکی از احساساتی ترین سکانس های فیلم را از آن خود می نماید و با هدیه دادن گلی به سربازان روحیه همه را برای حضور در میدان نبرد تقویت می نماید. این چنین کوین کاستنر به شکلی مطلوب به اسطوره زن در سینمای وسترن می پردازد.

از آن سو اسطوره اسب وجود دارد. کلامی در سینمای وسترن وجود دارد با این مضمون که ارزش یک اسب خوب از ارزش یک انسان هم بیشتر است. این کلام که امروزه به ضرب المثل در بین وسترن سازان معروف شده اشاره به اهمیت این موجود در سینمای وسترن دارد. اسب در فیلم های این چنینی فقط یک حیوان نیست. نبودش می تواند تمدنی تازه شکل گرفته را به هم بزند. او هم یار و یاور قهرمان است و عملا همه جا در کنارش حضور دارد و هم کمک رسان مردمی است که قصد دارند از نقل مکان نمایند. هر تعقیب و گریزی بدون اسب بی معنا است و هر جستجویی بدون این موجود وقت تلف کردن است. در نهایت این که اگر کسی اسب نداشته باشد با مرده هیچ فرقی ندارد.

برای درک بهتر این موضوع سری به فیلم خوب، بد و زشت ساخته سرجیو لئونه بزنید. در آن فیلم سکانسی وجود دارد که شخصیت زشت با بازی ایلای والاک، خوب با بازی کلینت ایستوود را با پای پیاده در دل یک صحرا رها می نماید و خودش پشت سرش سوار بر اسب راه می افتد. در این سکانس متوجه اهمیت اسب در سینما وسترن می شوید؛ چرا که زشت در آسودگی کامل به سر می برد و خوب فقط چند قدم با مرگ فاصله دارد. کوین کاستنر در فیلم تازه اش هم به خوبی از این اسطوره استفاده نموده است. در این جا شخصیت اصلی با بازی خود او دلال اسب معرفی می شود و البته در مهم ترین تعقیب و گریز فیلم یعنی فرار پسرکی از دهکده مورد حمله سرخ پوست ها، این اسب ها هستند که نتیجه را به نفع پسرک رقم می زنند. بگذریم که در سکانسی باشکوه باز شدن طناب یک اسب در حین یک حمله، تعلیقی نفسگیر را رقم می زند.

علاوه بر استفاده درست کوین کاستنر از آموزه های وسترن سازان بزرگ تاریخ سینما می توان رد پای خودش را هم در جای جای اثر دید. در وسترن های کوین کاستنر عشق حضور پر رنگی دارد و شخصیت ها بر خلاف کلاسیک ها این عشق را بر زبان جاری می نمایند. بخش عظیمی از بار عاطفی درام هم بر روی دوش کسانی است که به یکدیگر دلباخته اند. مهم ترین قسمت این رومانس هم در همان پایگاه نظامی بین زنی که به تازگی شوهرش را از دست داده با یک افسر نظامی شکل می گیرد. این عشق هم به شکلی کاملا نجیبانه و با متانت هر چه بیشتر تصویر می شود.

از آن سو در میان سرخ پوست ها هم زنی حضور دارد که شوهرش را دوست دارد. او در گیر و دار جنگ بین افراد قبیله اش با سفید پوست ها جمله ای طلایی بر زبان می آورد؛ او خودش را عاشق شوهرش معرفی می نماید و این گونه نشان می دهد که با خشونت مشکل دارد اما در کنار شوهرش به هر قیمتی خواهد ماند. در کنار همه این ها دو روایت انتقام جویانه هم وجود دارد که مانند فیلم های وسترن قبلی کوین کاستنر از حالتی فردی و شخصی فراتر می روند و راه را بر تفاسیر فرامتنی باز می نمایند. به یکی از آن ها که همان کوشش های مردانی برای رسیدن به زنی بدکاره و کشتن او و البته مردی که او را نجات داده است، اشاره شد.

اما قصه انتقام دیگری در این میانه وجود دارد که حسابی می تواند کام مخاطب را تلخ کند و به لحاظ احساسی تاریک ترین داستان فیلم است؛ داستان همان پسری که در بحبوحه حمله سرخ پوست ها به شهرک افق همه چیزش را از دست داد و اکنون فقط دوست دارد که از تمام سرخ پوست ها انتقام بگیرد. این قسمت داستان و این انتقام جویی کور این پسرک به گونه ای نمایش داده می شود که می تواند زمینه ساز شکل گیری یک چرخه خشونت نژادی را شکل دهد که البته بنا بر روایت های تاریخی کاملا موثق است.

اگر بتوان ایرادی به فیلم گرفت، به بخش سفر عده ای از مردمان پیشرو به سمت منطقه افق بازمی شود. همان کسانی که با واگن های خود به سختی در حرکت هستند و رفته رفته راه خود را باز و هر روز با خطری تازه دست و پنجه نرم می نمایند. کوین کاستنر تمام سفر این مردم را به جدال بین یک خانواده تن پرور با دیگران کاهش داده که گاهی خسته نماینده می شود و مخاطب را پس می زند. این امید وجود دارد که این داستان در قسمت بعدی سر و شکل بهتری پیدا کند و این چنین فیلم را کم رمق نکند.

4

خوب

نکات مثبت

• پایبندی به ایده های سنتی ژانر وسترن
• تعلیق نفسگیر به رغم تعریف کردن چند قصه هم زمان

نکات منفی

• کم رمق بودن یکی از روایت ها نسبت به دیگر قصه ها

می دانیم که این اولین قسمت افق: یک حماسه آمریکایی است. فیلم هم طوری تمام می شود که مخاطب بتواند بخش هایی منتخب از ادامه داستان را ببیند. شاید این تصور شکل بگیرد که با یک اثر نیمه کاره طرف هستیم که مستقل نیست و به فیلم های آینده وابسته است تا بتواند دنیای خودبسنده بسازد. بیشتر آثار دنباله دار این چنینی در عصر حاضر اینگونه هستند. چرا که نمی توانند قصه هر قسمت خود را تا حدودی به پایان برسانند و به پیش درآمدی از فیلم های آینده تبدیل می شوند. خوشبختانه افق: یک حماسه آمریکایی با وجود آن خاتمه که اضافی است، داستانش را تا حدودی جمع می نماید. این باعث می شود که بتوان این فیلم را به تنهایی به داوری نشست و در خاتمه سرخورده نشد.

می توان از هم اکنون انتظار داشت که در آینده پای سیاست مداران هم به قصه باز می شود. چرا که این داستان، قصه چگونگی تسخیر غرب آمریکا و شکل گیری نهایی این کشور است و کسی چون کوین کاستنر خوب می داند که سیاست مداران شرق نشین بیش از مردم پیشرو در شکل گیری غرب آمریکا نقش داشتند. حضور نام جیوانی ریبیتزی در عنوان بندی با وجود عدم حضورش در این قسمت در قالب نقش کسی که زمین های منطقه افق را به مردم می فروشد، این را نشان می دهد.

پی نوشت: چگونه غرب تسخیر شد نام فیلمی به کارگردانی جان فورد، هنری هاتاوی و جرج مارشال است.

نقد فیلم افق: یک حماسه آمریکایی دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما موضع خبرنگاران مگ نیست

منبع: خبرنگاران مگ