بیست و چهار کاربرد کلروفرم - علی آباد جدید

مترجم: رزیتا ملکی زاده

منبع:راسخون

شاید از معروفیت مایع کلروفرم به اسم داروی بیهوشی آگاهی داشته باشید. اما حقیقت این است که این ماده دارای کاربردهای محدود شده ای در طب مدرن و دندانپزشکی است. این مقاله چندین کاربرد کلروفرم، مانند پزشکی، دارویی، آزمایشگاهی و صنعتی را در کنار انواع دیگر توضیح می دهد.

آیا می دانستید؟

گفته می گردد نخستین زنی که به یاری کلروفرم وضع حمل نمود، به قدری زایمان بی دردی داشت که نام فرزند خود را آنستازیا (هوشبری) گذاشت.

کلروفرم مایع معطر بی رنگی است که بسیار فرار بوده و با دست زدن به آن احساس خنکی به انسان دست می دهد. این ماده از کربن، هیدروژن، و اتمهای کلر تشکیل شده است.

با وجود کشف آن در سال 1831، به ماهیت بی هوش کنندگی کلروفرم تنها در سال 1847 از طریق جیمز سیمپسون اسکاتلندی James Simpson متخصص زنان پی برده شد و طولی نکشید که شروع به استفاده از آن در جراحی ها و وضع حمل نمودند. فراوری کلروفرم در مقیاس بالا در دهه 1850 شروع شد، تا آن موقع، آن چنان محبوبیتی بدست آورده بود که حتی ملکه ویکتوریا به استفاده از آن هنگام به جهان آوردن شاهزاده لئوپولد، فرزند هشتم ایشان در سال 1853 اصرار داشت.

تقریباً به محض شروع استفاده دکتر سیمپسون از کلروفرم در حرفه پزشکی خود، جنبه منفی و تاریک این ماده آشکار شد. در سال 1848، تنها یک سال پس از کشف سیمپسون، دختری پانزده ساله به علت مصرف بیش از حد کلروفرم جان سپرد. طولی نکشید که تحقیقات ثابت نمودند که کلروفرم غیر از ایجاد نارسایی تنفسی و قلبی، بعلاوه دارای پتانسیل سرطان زایی است که می تواند به سرطان کلیه و کبد منجر گردد. با توجه به این یافته ها، استفاده دارویی از کلروفرم در نهایت متوقف شد. اما با وجود این موانع، کلروفرم حتی امروزه دارای کاربردهای فراوانی است.

کاربردهای پزشکی و دارویی کلروفرم

----

کلروفرم یکی از برترین حلال های آلکالوئیدها در فرم پایه آنهاست. بنابراین، از این ماده جهت استخراج آلکالوئیدها از مواد گیاهی در صنایع داروسازی استفاده می گردد. نمونه هایی از آن، استخراج مرفین از گیاه خشخاش و اسکوپولامین scopolamine از داتورا یا تاتوره Datura می باشد. بعلاوه از کلروفرم با توجه به ویژگی حلال بودن آن در استخراج آنتی بیوتیک ها، ویتامین ها، و طعم دهنده ها استفاده می گردد.

----

----

کلروفرم هنوز هم می تواند به طور قانونی به اسم یک بی حس کننده موضعی و حلال در دندانپزشکی به ویژه در فرایند های ریشه دندان یا روت کانال root canal استفاده گردد.

----

----

این ماده در فرمولاسیون دامپزشکی جهت کنترل عفونت کرم پیچی شکل screw worm در حیوانات خانگی و دام مورد استفاده قرار می گیرد.

----

----

مصارف ممنوع شده

✦ پیش از جنگ جهانی دوم، کلروفرم به طور معمول به اسم ماده بیهوش کننده مورد استفاده قرار می گرفت، چرا که موجب کاهش هوشیاری شده و اجازه انجام جراحی های دردناک داده می شد. بعلاوه برای زایمان هم مورد استفاده قرار می گرفت.

✦ کلروفرم در فراوری آنتی بیوتیک پنی سیلین، که در جنگ جهانی دوم جان بسیاری را نجات داد، مورد استفاده قرار می گرفت.

✦ بعلت اینکه 40 برابر از قند شیرین تر است، و به علت خواص تسکین دهندگی آن، در خمیر دندان، دهانشویه، و داروهای مسکن دندان درد مورد استفاده قرار می گرفت.

✦ از کلروفرم جهت فراوری محصولات دارویی، مانند داروهای سرفه و سرماخوردگی و ضد شوره سر استفاده می شد. این موارد در حال حاضر ممنوع می باشند زیرا به chloroform exposure منجر می گردد.

----

استفاده های آزمایشگاهی

----

از آن به اسم یک معرف یا شناساگر آزمایشگاهی جهت تشخیص آمین های اولیه، برمیدها bromides و یدیدها iodides استفاده می گردد.

----

----

از آنجا که حلال بسیاری از ترکیبات آلی است، در شیمی تجزیه جهت جداسازی چنین ترکیباتی مورد استفاده قرار می گیرد.

----

جهت نگهداری از بافت های آلی در آزمایشگاه، مانند نمونه های تشریحی به علت آنکه مانع متلاشی شدن یا تجزیه آنها می گردد، مورد استفاده قرار می گیرد. مثالی در این مورد می تواند، مرگ آسان و بدون درد و حفظ نمونه حشرات آزمایشگاهی بدون آسیب به آنها باشد.

----

----

کلروفرم حاوی دوتریوم بوده که ایزوتوپی است از هیدروژن و در طیف بینی رزونانس مغناطیسی هسته ای (NMR) به اسم حلال استفاده می گردد، به این علت که نسبت به طیف سنج NMR نامرئی است. این بدان معنا است که طیف سنج تنها نمونه را و نه حلال را تجزیه و تحلیل خواهد نمود.

----

----

کلروفرم دارای کاربردهای بسیاری در زیست شناسی مولکولی است، که عبارتند از:

در استخراج DNA از سلول، با استفاده از یک بافر عصاره گیری an extraction buffer

استخراج روغن معدنی از نمونه های واکنش زنجیره ای پلیمراز.

بازیابی DNA از ژل های پلی آکریل آمید، با استفاده از فنل.

ذخیره سازی lambda cDNA، پلاک های لامبدا، و استخراج DNA پلاسمید.

----

----

استفاده های صنعتی

----

کلروفرم به اسم رسانه انتقال حرارت در کپسول های آتش نشانی مورد استفاده قرار می گیرد، به طوری که دمای تتراکلرید کربن را پایین می آورد.

----

----

به اسم یک واسطه در فراوری رنگینه ها و آفت کش هایی مانند کلروپیکرین chloropicrin عمل می نماید، و به اسم یک گاز دودگر یا ماده ضدعفونی کننده تدخینی fumigant غلات و حبوبات انبار شده مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده باکتری ها، ویروس ها، و آفات را از طریق کلرزنی از بین می برد.

----

----

بعلاوه به اسم حلال صنعتی برای چربی، واکس، رزین، روغن، گریس، چسب، در عکاسی و خشک شویی استفاده می گردد.

----

در فراوری ماده سرد کننده ای بنام HCFC-22یا R-22 (هیدروکلروفلوروکربن (hydrochlorofluorocarbon 22 استفاده می گردد که در سیستم های تهویه مطبوع، فریزر سوپر مارکت ها، فراوری فلوئوروپلیمر fluoropolymer، و عایق فوم پلی استیرن polystyrene کاربرد دارد. هرچند، R-22 به سرعت در حال جایگزینی بوسیله سردکننده های دیگرست به این علت که به لایه ازن در جو آسیب وارد می نماید.

----

----

از آن در ساخت مصنوعاتی مانند کلرید وینیل و پیشرانهای آورسل aerosol propellants استفاده می گردد.

----

----

بعلاوه در ساخت مواد شیمیایی آلی مانند سیکلوپروپان، و تترافلورواتان tetrafluoroethene که در فراوری تفلون پلیمر نچسب یک واسطه است، استفاده می گردد.

----

----

استفاده های غیر اخلاقی

----

کلروفرم از طریق جنایتکاران جهت تحت کنترل در آوردن قربانی، بیهوش کردن، آدم ربایی، و یا حتی قتل قربانیان خود استفاده شده است.

----

----

کلروفرم موجب به وجود آمدن احساس شادی و سرخوشی و مستی می گردد و به همین علت به ماده ناپسند سوء مصرف مواد تبدیل شده است. علاوه بر این، باعث ایجاد خماری نمی گردد.

----

----

از آنجا که استنشاق کلروفرم موجب خواب آلودگی می گردد، اغلب از طریق افراد جهت به خواب رفتن بدون نسخه پزشک مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع، از نظر پزشکان استفاده از کلروفرم جهت خوابیدن خطرناک است.

----

از موارد کاربردی که در بالا ذکر شد معین است که بیشتر کاربردهای حال حاضر کلروفرم در شیمی و بخش فراوریی است و در پزشکی و استفاده های معمول بکار نمی رود. با این حال، انتظار می رود کاربردهای آن در بخش فراوری با آگاهی از خطرات کلروفرم بر سلامت و تأثیر روز افزون آن بر محیط زیست بیشتر از این کاهش یابد.

/ج

منبع: راسخون